در دنیای امروز، غذاهای دریایی به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع پروتئین، نه تنها نقش اصلی در بهبود وضعیت تغذیه‌ای مردم دارند، بلکه از دید اقتصادی، پتانسیل بالایی برای صادرات و رشد صنایع وابسته ایجاد می‌کنند. با افزایش آگاهی نسبت به فواید سلامتی، مصرف غذاهای دریایی در سراسر جهان رو به افزایش است. از طرف دیگر، صنایع مرتبط در حوزه ماهیگیری، آکوپان، فناوری‌های پردازش و بسته‌بندی بهبود یافته‌اند تا بتوانند محصولات با کیفیت و تازه را به بازار عرضه کنند. در این راستا، نوآوری‌های فنی، به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال و سرمایه‌گذاری‌های نوین، سهم بسزایی در بهبود کارایی و افزایش توان رقابتی این صنعت داشته‌اند.
تاریخچه و تکامل صنفی
الف) قدم‌های اولیه: ماهیگیری سنتی
از زمان‌های بسیار دور، انسان‌ها با استفاده از قایق‌های ساده، چرخهای دستی و ابزارهای ابتدایی ماهیگیری، به شکار موجودات دریایی می‌پرداختند. تمدن‌های باستانی مانند مصریان و فینیقی‌ها از دریای مدیترانه بهره‌مند شده و ماهی، به عنوان کالایی ارزشمند در تجارت بین‌المللی به کار می‌رفت. این روش‌های سنتی چرخهای ابتدایی از استفاده از منابع دریایی را شکل داده بودند.
ب) ظهور آکوپان و مدرن‌سازی
در دهه‌های اخیر، با توجه به کاهش ذخایر طبیعی ناشی از ماهیگیری بیش از حد، صنایع آکوپان (پرورش آبزیان) رونق یافته‌اند. فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های مکانیزه پایش کیفیت آب و استفاده از داده‌های نرم‌افزاری برای کنترل شرایط محیطی، به بهره‌وری و تولید پایدار منجر شده است. سازمان‌هایی نظیر FAO و NOAA به نقش کلیدی فناوری‌های مدرن در مدیریت منابع دریایی و افزایش بهره‌وری آکوپان تأکید دارند.
فرایندهای تولید و فناوری‌های به‌کار رفته
الف) ماهیگیری صنعتی و فناوری‌های نوین
امروزه ماهیگیری به کمک دوئل‌های مجهز به دستگاه‌های راداری، GPS و سیستم‌های نظارت بر شرایط آب و هوایی انجام می‌شود. این فناوری‌ها باعث افزایش دقت در شکار و کاهش آلودگی زیست‌محیطی می‌شوند. استفاده از فناوری‌های پیشرفته همچنین تضمین می‌کند که سطح برداشت به صورت پایدار و کنترل‌شده صورت گیرد.
ب) سیستم‌های آکوپان پیشرفته
با بهره‌گیری از سیستم‌های کنترل هوشمند، اینترنت اشیا (IoT) و داده‌های بزرگ، شرایط محیطی، تغذیه و رشد موجودات آبزی به صورت پیوسته پایش می‌شوند. این سیستم‌ها به بهبود کیفیت محصولات و کاهش مصرف منابع کمک می‌کنند. فناوری‌های پوشش‌دهی مدرن نیز در بخش آکوپان نقش مهمی در حفاظت از محصولات و افزایش عمر مفید آن‌ها دارند.
ج) پردازش و بسته‌بندی
فناوری‌های پردازش ماهی و سایر محصولات دریایی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که علاوه بر حفظ تازگی، ارزش افزوده قابل توجهی را ایجاد می‌کنند. فرایندهایی از جمله پاکسازی، برش، فریز و بسته‌بندی در شرایط کنترل‌شده (cold chain) از اهمیت بالایی برخوردارند. استفاده از خطوط تولید خودکار و سیستم‌های بسته‌بندی مدرن موجب کاهش ضایعات و افزایش کیفیت نهایی محصولات می‌شود.
د) لجستیک و حمل و نقل
حمل و نقل سریع و بهینه محصولات دریایی از طریق استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و سیستم‌های تبرید پیشرفته، امکان حفظ کیفیت در مسیر از منبع تا مصرف‌کننده را تأمین می‌کند. تکنولوژی‌های مدیریت زنجیره تأمین با استفاده از سامانه‌های نظارتی در زمان واقعی، به بهبود عملکرد لجستیکی و کاهش زمان تحویل کالا کمک می‌کنند.
چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی
الف) حفظ پایداری منابع دریایی
یکی از چالش‌های اصلی در صنعت غذاهای دریایی، ماهیگیری بیش از حد و تخریب زیستگاه‌های طبیعی است. تأکید بر شیوه‌های پایدار و مدیریت هوشمند منابع از اهمیت بالایی برخوردار است. تغییرات اقلیمی و آلودگی آب، بر کیفیت و مقدار برداشت منابع دریایی تأثیر مستقیم می‌گذارد.
ب) نوسانات بازار و عوامل اقتصادی
قیمت محصولات دریایی به طور مداوم در معرض نوسانات اقتصادی، تغییرات ارزی و سیاست‌های بین‌المللی قرار دارند. به علاوه، سرمایه‌گذاری‌های کلان برای راه‌اندازی فناوری‌های نوین در آکوپان و فرآوری، نیاز به حمایت‌های مالی و مدل‌های مالی مناسب دارد. تحلیل‌های McKinsey & Company نشان می‌دهد که مدرن‌سازی زنجیره تأمین و استفاده از فناوری‌های دیجیتال، می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و سودآوری را افزایش دهد.
ج) موانع قانونی و مدیریتی
عدم هماهنگی قوانین بین‌المللی در زمینه مقررات ماهیگیری و آکوپان، ایجاد چالش‌هایی برای تجارت بین‌المللی محصولات دریایی به همراه داشته است. تدوین و اجرای چارچوب‌های قانونی نوین جهت مدیریت پایدار منابع و حفظ محیط زیست، از دغدغه‌های اصلی این صنعت است.
فرصت‌های رشد و افق‌های آینده
الف) نوآوری در فناوری و بهبود کیفیت
استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT) و تحلیل داده‌های بزرگ در آکوپان، امکان نظارت دقیق و بهبود بهره‌وری را فراهم می‌آورد. همچنین، توسعه فناوری‌های تمرکز بر حفظ کیفیت و امنیت غذایی محصولات دریایی، امکان ارتقای سطح بهداشتی و علمی را به ارمغان می‌آورد.
ب) گسترش بازارهای صادراتی
با رعایت استانداردهای بهداشتی و کیفیت، محصولات غذایی دریایی می‌توانند به بازارهای جهانی صادر شوند. حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و استفاده از استراتژی‌های بازاریابی دیجیتال، فرصت‌های صادراتی این محصولات را افزایش می‌دهد. به گفته The Economist، رشد تقاضای جهانی برای غذاهای دریایی سالم از جمله روندهای مثبت بازارهای بین‌المللی است.
ج) توسعه صنایع وابسته
گسترش صنایع مکمل مانند تولید تجهیزات ماهیگیری، تجهیزات پرورش آبزیان و سیستم‌های بسته‌بندی و حمل و نقل، زمینه‌ای برای رشد اقتصادی پایدار در حوزه غذاهای دریایی فراهم می‌آورد. ایجاد پایگاه‌های تحقیقاتی و مراکز آموزشی نیز نقش مهمی در انتقال دانش و بهبود فناوری‌های مرتبط دارد.
د) حمایت‌ها و سیاست‌های دولتی
اجرای سیاست‌های حمایتی و ایجاد امکانات مالی برای توسعه فناوری‌های نوین در ماهیگیری و آکوپان، می‌تواند به رشد این صنعت کمک کند. همکاری میان دولت، بخش خصوصی و سازمان‌های بین‌المللی، زمینه مشارکت و توسعه سامانه‌های مدیریت هوشمند منابع را فراهم می‌آورد.
نتیجه‌گیری
صنعت غذاهای دریایی و صنایع وابسته به آن یکی از زنجیره‌های اقتصادی کلیدی برای تأمین تغذیه سالم، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی به شمار می‌آید. استفاده از فناوری‌های نوین در زمینه‌های ماهیگیری، آکوپان، پردازش و لجستیک، به افزایش کیفیت و کاهش هزینه‌های تولید کمک می‌کند. در کنار این، چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و قانونی نیازمند بهبود سیاست‌ها و مدیریت هوشمندانه است. افق‌های آینده توسط نوآوری‌های تکنولوژیک، حمایت‌های مالی و توسعه و استانداردسازی فرآیندها تضمین شده و می‌تواند این صنعت را به عنوان یک منبع تجاری و پایدار در سطح جهانی تثبیت نماید.
امیدوارم از مطالعه این مقاله به اطلاعات شما افزوده باشد با تشکر
زهرا ایجابی
